تغییر رویکرد سدسازی در ایران - مجله گرافیک

به گزارش خبرنگاران، ماجرای سدسازی در ایران از سال های خاتمهی دهه 20 آغاز شد و تا به امروز 172 سد ملی در سطح ایران به بهره برداری رسیده و قرار شده است که تا سال 1400 این تعداد به 214 سد افزایش یابد این در شرایطی است که در گذشته فرایند سدسازی بسیار کند بود؛ به گونه ای که در دولت های اول و دوم تنها یک سد، در دولت سوم سه سد و در دولت پنجم نیز دو سد به بهره برداری رسید اما از دولت ششم و هفتم می توان به عنوان دولت های میانه رو در سدسازی یاد کرد؛ چراکه در هر کدام از آن ها 13 سد به بهره برداری رسید.

پس از دولت ششم، کشور با حجم وسیع سدسازی روبه رو بود؛ به طوری که تنها در دولت هشتم 35 سد به مدار بهره برداری وارد شد. در ادامه این فرایند، در دولت بعد یعنی دولت نهم، از اول مهرماه سال 1384 تا خاتمه شهریور سال 1388 بالغ بر 18 سد به بهره برداری رسید اما قله سدسازی در دولت دهم و با تعداد 39 سد قرار داشت. پس از آن، دولت تدبیر و امید، به طور جدی در بحث سدسازی مورد انتقاد قرار گرفت و همین مساله موجب شد که تعداد سدهای بهره برداری شده در این دولت، با کاهش روبه رو شود و دولت یازدهم 25 سد و دولت دوازدهم نیز تنها سه سد را به بهره برداری برساند.

43 سد تا خاتمه برنامه ششم بهره برداری می شود

اما درمجموع طی این سال ها 172 سد به ظرفیت 51 هزار و 765 میلیون مترمکعب به بهره برداری رسید و بر اساس برنامه ریزی های صورت گرفته، اکنون 672 سد در دست بهره برداری، 120 سد در دست ساخت و 176 سد در دست مطالعه قرار گرفته است. این موضوع به این معناست که تا خاتمه برنامه ششم، تعداد سدهای ساخته شده در دولت دوازدهم نیز افزایش چشمگیری خواهد یافت؛ چراکه بر اساس عملکرد اهداف تعیین شده، بر اساس سند تفصیلی برنامه ششم توسعه و در سرفصل برنامه تأمین آب، ظرفیت آب تنظیمی سدها (غیرمرزی) مقرر شده است که در طول برنامه، 1401 میلیون مترمکعب اضافه شود که در سال 1396، این هدف 132 میلیون مترمکعب بوده و عملکرد این فعالیت بالغ بر 112 میلیون مترمکعب بوده است.

هم چنین در ظرفیت آب تنظیمی سدها (مرزی) مقرر شده که در طول سال های برنامه ششم توسعه، 2857 میلیون مترمکعب ظرفیت تنظیم اضافه شود که در سال 1396، این هدف، 314 میلیون مترمکعب بوده و عملکرد هم بالغ بر 228 میلیون مترمکعب اعلام شده است.

آمار سد ملی به 214 مورد می رسد

به طور کلی و طبق اعلام وزارت نیرو، از سال 1357 تا 1392 تعداد 125 سد بزرگ و از سال 1392 تا امروز حدود 37 سد ملی اضافه شد و طبق برنامه تا سال 1400 به این عدد در خاتمه دولت اضافه می شود؛ به این ترتیب که در مدت هشت سال 70 سد ملی به بهره برداری خواهد رسید و آمار سد ملی به 214 مورد می رسد.

در این راستا رضا اردکانیان - وزیر نیرو - در پاسخ به سؤالی مبنی بر این که وضع سدسازی در کشور با وجود نقدها سال های گذشته به موضوع سدسازی چگونه است؟ گفت: بیش از 47 هزار سد بزرگ در دنیا وجود دارد که نیمی از آن در چین است و بخش قابل توجهی در نیمه دوم قرن بیستم ساخته شده است و کشورهای معدودی هستند که سدسازی هایشان را در قرن 21 آغاز کرده اند.

وی با بیان این که ما ته جدول هستیم که در سال های جنگ تحمیلی، ساخت و ساز سد را محدود کرده بودیم، گفت: در سال 1357 تعداد 19 سد ملی ساخته شد. آن زمان وقتی وارد عرصه سدسازی شدیم، سراغ سدهای بزرگ رفتیم که با یک سد حجم زیادی از آب را جمع آوری کند.

سد سازی باید با هدف کنترل سیلاب باشد

وی در این باره به خبرنگاران گفت: اگر تا به امروز گفته می شد سدسازی باید با هدف تامین آب شرب، کشاورزی، تولید برق و کنترل سیلاب صورت بگیرد، اکنون باید وارد این جهت شویم که سدسازی را با هدف کنترل سیلاب انجام دهیم و این که گفته می شود بارندگی های یکساله سدها را پر نکرده و سدسازی بی فایده است! دیگر نباید مانع کار باشد زیرا ما جیره منابع آبی مان را در هر سال دریافت نمی کنیم و ممکن است هر چند سال یکبار این سهمیّه در اختیارمان قرار گیرد. به همین دلیل باید ظرفیت های ذخیره سازی را در اختیار داشته باشیم.

وی افزود: به طور مثال سد کارون 3 در دهه 80 تکمیل و آبگیری شد و در همان دهه نیز به بهره برداری رسید و در همان زمان، سیلاب وسیعی در حوزه کارون بزرگ رخ داد و این سد همچون یک مخزن بزرگ توانست سه میلیارد مترمکعب آب شیرین را در خود جای دهد و از خسارات جانی وسیع جلوگیری کند و همچنین به موجب آن هشت واحد تولید برق 250 مگاواتی وارد مدار شد و شاهد توان تولید 2000 مگاوات برق بودیم. امسال نیز در سیستان و بلوچستان توانستیم مدیریت مناسبی داشته باشیم، به گونه ای که اقدامات موثری در این راستا انجام شد و اگر این اقدامات صورت نمی گرفت، قطعا میزان خسارات سیلاب بیش از این میزان بود.

صدور خدمات فنی و مهندسی به خارج از کشور در حوزه سدسازی و نیروگاه سازی

همچنین بهروز مرادی -مدیرعامل شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران - درخصوص تغییر رویکرد سدسازی در کشور، به خبرنگاران گفت: سدهایی که تا کنون ساخته شداند، در مدیریت سیلاب نقش ویژه ای داشته اند و اکنون شرایط به گونه ای است که باید رویکردها نسبت به سدسازی تغییر کند.

برای روان آب هایی که وارد دریای عمان و خلیج فارس می شوند، به گفته مرادی از قدیم برنامه هایی داشته ایم، اما باید سدهای دیگری ساخته شود تا کلیه روان آب هایی که از منطقه سیستان و بلوچستان و هرمزگان خارج می شود را کنترل کند.

مدیرعامل شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران با بیان این که برای ایجاد سدها و مخازن بزرگ همچون سد بختیاری به اعتبارات سنگینی نیاز داریم، گفت: برای این مساله مذاکراتی را با کشورهای خارجی داشته ایم که بتوانیم این طرح ها را با استفاده از فاینانس خارجی تامین مالی کنیم و به محض این که منابع مالی آن مهیا شود این طرح ها را وارد مرحله اجرایی خواهند کرد.

وی با اشاره به اقداماتی که برای سدها صورت گرفته است، ادامه داد: بحث گردشگری روی سدها، مهار روان آب ها و ایجاد سدها با هدف مهار سیلاب از جمله برنامه هایی است که اکنون در دست اجرا داریم، اما برای این که چند سد دیگر باید در کشور ساخته شوند، باید مطالعاتی صورت گیرد تا بتوان در این باره اطلاعات دقیقی را ارائه کرد. در استان لرستان که یک منطقه سیل خیز است، دو سد در دست مطالعه قرار گرفته است که باید برای مهار سیلاب این دو سد را ایجاد کنیم.

مدیرعامل شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران با اشاره به صدور خدمات فنی و مهندسی به خارج از کشور در حوزه سدسازی و نیروگاه سازی، اظهار کرد: این مساله را با توجه به قابلیت های بسیار بالایی که کشور در این دو صنعت دارد، در پیش گرفته ایم و با کشورهای منطقه نیز برای این مساله وارد مذاکره شده ایم.

مرادی در پاسخ به این سوال که برای مهار سیلاب چه تعداد سد باید در کشور ساخته شود، گفت: با توجه به این که بخشی از سدسازی در اختیار شرکت آب نیرو قرار گرفته است و شرکت آب منطقه ای در این حوزه فعال است، نمی توان عدد دقیقی اعلام کرد اما اکنون 20 ساختار را در دست بررسی داریم که مطالعات آن در فاز یک قرار گرفته است و در بخش شناخت نیز همین مقدار در دستور کار قرار گرفته است که منتظر اخذ مجوزهای زیست محیطی آن هستیم.