گویی جامعه شناسان در مطالعه تشیع مهم تر از انسان شناسان هستند!، انتقاد از حرکت قهقرایی - مجله گرافیک

اساسا وقتی سخن از نسبت بین جامعه شناسی و دین می گردد، بعضی این اتهام را به جامعه شناسی می زنند که می خواهد جایگزین دین گردد و بر آن غلبه پیدا کند. آیا چنین برچسبی محلی از اعراب دارد؟ آیا شما هم در زمینه مردم شناسی و مطالعات آیینی با چنین دیدگاهی به عنوان یک مانع برخورد نموده اید؟

طبعاً دیدگاه درستی نیست. جامعه شناسی یک دانش است و به مطالعه جامعه از ابعاد گوناگون می پردازد که یکی از آن ابعاد دین است. به هر روی بین دیدگاه کارگزاران دین از یک طرف و پژوهشگران آیینی و مردم شناسی فاصله ای غیرقابل انکار است، چون از دو منظر متفاوت اعتقادی و علمی با پدیده های دینی روبرو می شوند و هر کدام در پس رفتارها و آیین های دینی منطق متفاوتی می یابند. در عین حال نزدیکی هایی هم می تواند وجود داشته باشد و ای بسا بتوانند این دور گروه درک بهتری از منطق هم داشته باشند.

مردم شناسی چه کمکی می تواند به جامعه شناسی تشیع بکند؟

مطالعات مردم شناسی و جامعه شناسی در شناخت کنش های بیرونی تشیع یا هر فرهنگ دیگر مکمل یکدیگر هستند. به هر روی نگاه علمی به پدیده هایی که به عقاید و احساسات ما مربوط هستند کار آسانی نیست، اما تا حدود زیادی ممکن است.

به هر حال طی زمان، همیشه عده ای از صندلی سنت، نگرانی هایی نسبت به این گونه مطالعات از دین داشته اند. آیا متالهان و متکلمان هر دین باید از این مطالعات نگران باشند یا باید استقبال نمایند؟

اگر دین را زنده و پویا می خواهند باید استقبال نمایند، اگر منجمد و مربوط به دوره زندگی، موقعیت صنفی و صندلی فعلی خودشان می دانند باید نگران باشند.

مطالعه مناسک و آیین های شیعی چه کمکی به جامعه شناسی تشیع می نماید و چه ضرورتی دارد؟

شناخت هر فرهنگ، دین و مذهب بویژه از بعد جامعه شناختی مترتب بر مطالعه مناسک و آیین های آن است و جز آن نمی توان درک عمیقی از کنش های اجتماعی آنان داشت.

یکی از ابزاهای مطالعات اجتماعی و استفاده از روش های پیمایشی، انسان شناسی و ... است در ایران به نظر نمی رسد که این گونه روش ها جدی گرفته شده باشد و کارهای اساسی در این باره انجام شده باشد؟ چرا؟

مثل بقیه مقوله های علم در ایران، بویژه در این حوزه که ارتباط مستقیم با دین و باورهای خواص و عوام دارد کار مشکل است و چالش زا، از جهت پژوهشگران نیز چنین است و کار جدی در این حوزه ها گاو نر می خواهد و مرد کهن.

خروجی و تبیین نهایی این گونه مطالعات و پژوهش ها با توجه به وقت و هزینه های مادی معنوی ای که می گردد در زیست روزمره شیعیان چگونه نمود پیدا خواهد نمود؟

به هر حال هر چه دانش و آگاهی بالا برود، زیست بهتر و فرهنگ پویاتر می گردد. ما بسیار بسیار از نسبت گوهر تعلیم اسلام و تشیع آنگونه که معصومین گفته اند، دور افتاده ایم و متاسفانه، هم در حوزه خواص و هم عوام در بسیاری از زمینه ها حرکت قهقرایی داریم. وقتی بر تاریکی نوری افکنده گردد چشم ها بهتر می بیند.

چالش های پیش روی پژوهشگران این حوزه چیست؟

از چالش های پژوهش در حوزه مطالعات دینی، فقدان نهادهای علمی است که به صورت جدی و علمی به این مقولات بپردازند. همچنین بی توجهی جدی نهادهای دانشگاهی به این پژوهش ها؛ نگاه صلب و اعتقادی به این مقولات از جانب نهادهای شبه علمی سنتی و فقدان برنامه های جامع و تعریف شده از سوی نهادهای فرهنگی و علمی؛ فقدان جسارت پاره زیادی از پژوهشگران این حوزه و کم سوادی تعداد زیادی دیگر که از دانشگاه و مطالعات آکادمیک بهره چندانی ندارند و یا اساسا بدون بهره هستند از دیگر چالش های این حوزه است.

بحث های ما رشته ادیان ابتدایی و قدیم است که عمده پژوهش هایش را جامعه شناسان انجام داده اند. در آنالیز منشأ دین یا اولین ادیان در جهان جامعه شناسان روی قبایل بدوی استرالیا و آمریکا کار کردند و ما خیلی احتیاج داریم به آن پژوهش ها و متقابلاً آنالیز های آیینی و دینی که می گردد انجام داد و من خودم در ایران انجام می دهم، خیلی از آیین هایی که رد پایش معلوم نبوده و در دوره ما برگزار می گردد را مطالعه کردم و زمینه ها و شباهت هایش با دین ایرانی یا دین زرتشتی را گفتم. حقیقتش من ساکن کاشان هستم و حضور مستمری در مراکز علمی ای که در تهران است ندارم و این دوری از مرکز بسته به فاصله ای که دارد مشکل ایجاد می نماید برای ارتباط با مراکز علمی؛ شما را نمی شناسند البته شاید خود شما هم ارتباط نمی گیرید و ارتباط نمی گیرند، ولی می بینم خیلی بودجه های کلانی به صورت پروژه های ملی به انحاء مختلف به مراکز پژوهشی می دهند که اگر درصد ناچیزی به کسانی که دور از مرکز هستند بدهند چه بسا کارهای خیلی بهتری انجام می گردد.

یک سری چیزها فرمالیته هستند تعیین و معلوم است، آدمهایش هم معلوم است و تکاپوی ما هم متاسفانه با آن جاها نیست و در یک جایی نشستیم گاهی پژوهش های میدانی انجام می دهیم بیشتر کارهای من مشاهده میدانی و مطالعات اسنادی و کتابخانه ای است. به هر حال یا دوریم یا تقصیر خودمان است یا تقصیر دیگران. البته من جامعه شناس نیستم ولی لابد جامعه شناسان مهم تر از ما هستند، حوزه های خودشان را دارند و طرح و بودجه دارند و در جایی که ما هستیم اصلا از این خبرها نیست و توجهی هم که نهادهای علمی به علوم پایه می نمایند به حوزه های علوم انسانی توجه نمی نمایند و بیشتر به چشم تفریح نگاه می نمایند. در حالی که کارهایی که خودشان در علوم پایه می نمایند یک صدم درصد روی سطح معیشت و زندگی مردم تاثیری ندارد. به هرحال این مسائل هست و لابد کمی هم کم همتی ماست که تقلا نمی کنیم خودمان را به آنجاها برسانیم.