احیای دیپلماسی گردشگری ضرورتی انکار ناپذیر در روابط خارجی است - مجله گرافیک

داستان چیست؟

دکتر جواد شعرباف، عضو گروه مطالعات غرب آسیا در دانشکده مطالعات جهان در یادداشتی پیرامون احیای دیپلماسی جهانگردی ضرورتی انکار ناپذیر در روابط خارجی است، ادامه داد: البته پرواضح است که در دیپلماسی دوران جنگ سرد، اصولا دیپلماسی به روابط میان حکومت ها مربوط می شد ولی در عصر جهانی شدن، دیپلماسی برای مردم و جوامع است، زیرا افکار عمومی نسبت به سیاست های اتخاذ شده بقدری حساس شده است که دیگر تنظیم و اجرای سیاست خارجی به دستگاه های رسمی بسنده نمی نماید و ده ها بازیگر غیرحکومتی نظیر رسانه های گروهی، انجمن ها، گروه ها، اتحادیه ها، کمیته ها، سازمان ها و نهادهای گوناگون در شکل دادن به دیپلماسی موثرند (قوام, 1384). از دیپلماسی غالباً به عنوان علم و هنر انجام مذاکرات و برقراری روابط بین الملل به وسیله مداخله دیپلمات های حرفه ای یاد می گردد. این مهارت عموما در راه تبدیل اهداف بلندمدت یک کشور از قوه به فعل صورت می گیرد. امروزه از نوع جدیدی دیپلماسی به نام دیپلماسی جهانگردی یاد می گردد.

کنجکاوی عموم مردم و علاقه به یادگیری و دانستن فرهنگ دیگر نقاط جهان، دیپلماسی جهانگردی در سیاست خارجی و روابط سیاسی میان کشورها را دارای اهمیت ساخته است، زیرا جهانگردی تعاملات فرهنگی را افزایش داده و عموم مردم را به یکدیگر نزدیکتر می نماید. جهانگردی امنیت ملی و منافع مالی کشور را تقویت می نماید و یکی از ابزارهای مهم دیپلماسی در تنظیم روابط خارجی است. همانطور که می دانید دیپلماسی هنر تنظیم روابط بین الملل و علم بکارگیری فنون و اصول مذاکره توسط بازیگران دولتی است و در نهایت منجر به حفظ حداکثری منافع ملی و ارتقا و پیشرفت دوجانبه می گردد. دیپلماسی نوعی همکاری مسالمت آمیز میان کشورها برای تامین امنیت، منافع سرزمینی و آزادی سیاسی است. از عوامل مشترک زمینه ساز روابط دیپلماتیک بین کشورهای جهان، نزدیکی جغرافیایی، تشابه فرهنگی، مذهب، نظام سیاسی و پیشینه تاریخی است. یک کشور به وسیله دیپلماسی می تواند از خودش تصویری بسازد تا ارزش چانه زنی دولت خود را توسعه دهد.

هر دولتی، با تکیه بر صندلی قدرت سیاسی خویش، با توجه به مناسبات دو یا چندسویه با سایر حکومت ها، باید علاوه بر انجام مسائل دیپلماسی عمومی، تسهیلاتی را برای جهانگردان بین المللی فراهم کند. در توسعه جهانگردی مؤلفه های متعددی نظیر توسعه صنعت جهانگردی، گسترش و تعمیق روابط با دیگر واحدهای سیاسی، موثر است. توسعه و تعمیق این روابط بر عهده تشکیلات دیپلماسی کشور، یعنی وزارت امور خارجه است تا با بهره گیری از توانایی های بالقوه کشور و مزیت های آن توجه ویژه ای به دیپلماسی جهانگردی داشته باشد (احتشامی هوجقان & ذکی, 1393).

براساس مقاله احیای دیپلماسی جهانگردی ضرورتی انکار ناپذیر در روابط خارجی است باید بدانید که دیپلماسی معمولا بطور رسمی و بین دولت ها انجام می گردد ولی می تواند به وسیله موسسات غیررسمی یا بین ساکنین یا جوامع کشورهای مختلف باشد. مصاحبه و مذاکره بین جوامع در حوزه های مختلف کشورداری صورت می گیرد. از آن بین می توان به دیپلماسی سیاسی، دیپلماسی مالی، دیپلماسی فرهنگی، دیپلماسی آموزش، دیپلماسی دفاعی، دیپلماسی جهانگردی و رسانه اشاره نمود. دو مورد اخیر در طبقه دیپلماسی عمومی قرار می گیرند و یکی از ابزارهای قدرت نرم هستند.

جهانگردی با استفاده از منابع طبیعی و پتانسیل های کشور به یکی از استراتژی های اصلی دولت در کشورهای در حال توسعه تبدیل شده است. دولت از دیپلماسی برای ارتقا جهانگردی بهره می گیرد و در واقع این دولت است که در ایجاد مقررات مختلف و برنامه ریزی استراتژیک در جهانگردی نقش اساسی دارد. صنعت جهانگردی یکی از سریع ترین و بزرگترین صنایع رو به رشد جهان است. مزیت های آن در تمام ابعاد می تواند روابط سیاسی را مستحکم تر نموده و به رونق مالی یاری کند. دیپلماسی جهانگردی از دیرباز یکی از بخش های دیپلماسی فرهنگی بوده ولی در قرن اخیر توجه ویژه و خاصی را به خود جلب نموده است.

تعاریف مختلف

برای دیپلماسی جهانگردی تعاریف مختلفی وجود دارد. ولی بطور کلی بنا به تعریف افضلی و همکاران به نقش جهانگردی در ایجاد صلح و دوستی، امنیت، تعامل و همکاری میان کشورها، رونق مالی و افزایش درآمد، خنثی نماینده تبلیغات منفی خارجی و صندلی دولت ها در دستیابی به این اهداف اشاره دارد (افضلی, احمدی, واثق, & جهانیان, 1393). هر دولتی، با تکیه بر صندلی قدرت سیاسی خویش، با توجه به مناسبات دو یا چندسویه با سایر حکومت ها، باید علاوه بر انجام مسائل دیپلماسی عمومی، تسهیلاتی را برای جهانگردان بین المللی فراهم کند. در توسعه جهانگردی مؤلفه های متعددی نظیر توسعه صنعت جهانگردی، گسترش و تعمیق روابط با دیگر واحدهای سیاسی، موثر است. توسعه و تعمیق این روابط بر عهده تشکیلات دیپلماسی کشور، یعنی وزارت امور خارجه است تا با بهره گیری از توانایی های بالقوه کشور و مزیت های آن توجه ویژه ای به دیپلماسی جهانگردی داشته باشد (احتشامی هوجقان & ذکی, 1393). دیپلماسی جهانگردی می تواند با درنظر دریافت موارد ذیل باعث تحقق اهداف سیاست خارجی و روابط دولت ها و ملت ها گردد:

- داشتن نگاه ملی به دیپلماسی جهانگردی.

- تدوین نقشه راه و تعیین کردن صندلی دیپلماسی جهانگردی و توضیح وظایف هریک از بخش های مختلف و دانستن نحوه تعامل با دیگر دستگاه های مرتبط با حوزه دیپلماسی، خصوصا وزارت امور خارجه.

- لزوم استفاده از تاکتیک های جدید، بدلیل اهمیت و پیچیدگی رایزنی های جهانی.

- استفاده از امکانات، ظرفیت ها، تجارب و داشتن مهارت لازم در تحلیل مداوم گزارش ها و دیپلماسی های رسانه ای سازمان های رسانه ای دیگر.

- بازاریابی و تبلیغات برای بهبود تصویر ایران در عرصه جهانگردی.

- تدوین برنامه بلندمدت و کلان.

- راهنمایی دیپلماسی جهانگردی توسط دستگاه های مسئول در امر جهانگردی.

- زدودن تبلیغات منفی در رسانه ها برای منزوی کردن ایران.

- برگزاری نمایشگاه در کشور در هنگامه تراکم جهانگرد.

- فعالیت موثر سازمان ها، نهادها، دفاتر و نمایندگی های اطلاع رسانی در امور سیاحتی در سطوح ملی و بین المللی.

باتوجه به تاثیرگذاری جهانگردی در اقتصاد کشورها، جهانگردی به یکی از موضوعات گفت وگو بین هیات های بلندپایه دولتها تبدیل شده است. راه جهانگردان برای ورود به کشور از سفارتخانه ها می گذرد. از این رو، سفرای ایران با اعمال دیپلماسی خاص و با رعایت همه جوانب و مسائل داخلی و خارجی و منطقه ای، باید جهانگردان را مورد توجه قرار دهند، چرا که با اجرایی شدن دیپلماسی جهانگردی، تاثیر بسیار مستقیم و قدرتمندی در ابعاد مختلف سیاست خارجی و بهینه سازی روابط خواهد داشت (مجتهد زاده, عزتی, & مرتضایی, 2019).

اهمیت و صندلی در کشور

جمهوری اسلامی ایران با داشتن جاذبه های فراوان می تواند در صنعت جهانگردی به رتبه بالایی در سطح جهان دست یابد. از آنجا که هر جهانگرد یک دیپلمات بالقوه محسوب می گردد، دستگاه دیپلماسی ایران در همکاری با سایر دستگاه های دست اندرکار جهانگردی با به خدمت دریافت سیاست خارجی فعال و گسترش و تعمیق روابط با دیگر واحدهای سیاسی می تواند در راه نیل به اهداف دیپلماسی جهانگردی گام های اساسی بردارد و نیز با اجرای برنامه های خرد و کلان به نحو شایسته ای کشور را از سود معنوی و مادی حاصل از صنعت جهانگردی بهره مند سازد (احتشامی هوجقان & ذکی, 1393). به عقیده مجتهدی و همکاران (1398)، درآمدهای حاصل از جهانگردی، نوعی صادرات نامرئی و پنهان است. از عوامل استقبال جهانگرد از یک کشور، به لحاظ اجتماعی جهانگردی در بستر محیط طبیعی، فرهنگی و اجتماعی، و به لحاظ سیاسی، ثبات سیاسی و خوش رفتاری کشورها در مناسبات بین المللی است. ورود جهانگرد نشان از آرامش آن کشور، قدرت و امنیت منطقه دارد (مجتهد زاده, عزتی, & مرتضایی, 2019) از جمله مزیت های توجه به دیپلماسی جهانگردی در کشور ایران مواردی است که در ذیل به آنها اشاره می گردد:

- تفاهم و درک متقابل ملت ها و افزایش تعاملات فرهنگی

- تقویت صلح و مصاحبهی تمدن ها، نزدیکی ملت ها و در نهایت دولت ها به یکدیگر

- تقویت دیپلماسی عمومی به وسیله جهانگردی و ایجاد ایران امن برای جهانگردان

- بهبود تجارت در سطح بین المللی و افزایش جذب منابع و سرمایه گذاری خارجی

- گسترش بازارهای صادراتی برای ورود صنایع دستی ایران به بازار جهانی

- اشتغال زایی، فقرزدایی، و رشد فراوری ناخالص داخلی

- حفظ و بهبود محیط زیست و میراث فرهنگی

- توسعه زیرساخت ها و فناوری پیشرفته در حوزه جهانگردی (رضایی, 1393)

در جهت نیل به اهداف و منافع کشور در این حوزه، ضروری است دستگاه دیپلماسی کشور از هنر، علم و مهارت برداشتن گام های اولیه در تعامل با جهان برای همکاری های دوجانبه، منطقه ای و بین المللی برخوردار باشد و با بهره گیری از منابع قدرت نرم، جذب جهانگرد خارجی را در کشور تسهیل کند.

ضرورت برگزاری دوره ها در راستای تامین اهداف و منافع ملی

در صورتی منافع ملی تامین و اهداف ملی محقق می گردد که همه مسئولان به ویژه سازمان های مرتبط ، که پیشتر به آنها اشاره شد، در سیاست گذاری های خارجی با یکدیگر هماهنگ باشند. پیوند عمیق میان دیپلماسی جهانگردی و سیاست خارجی، هم به عوامل جهانگردی و هم جامعه دیپلماتیک احتیاج دارد تا مهارت ها و منابع لازم را برای دستیابی به اهداف مشترک خود مهیا نمایند. گسترش تقاضا در زمینه احتیاجهای دیپلماسی جهانگردی، اهمیت مشارکت دیپلمات های دولتی و کارشناسان حوزه دیپلماسی و جهانگردی، کارشناسان دیپلماسی و سیاست خارجی، کارشناسان و مدیران بخش های جهانگردی بین الملل و ارتباطات بین الملل و ارتباطات سیاسی را در این زمینه پررنگ تر نموده است.

با توجه به مواردی که پیشتر به آنها پرداخته شد، دیپلماسی جهانگردی برای تحقق اهداف و تامین منافع ملی بسیار مورد توجه واقع شده است. پذیرش جهانگرد یکی از ابزارهای سیاست خارجی کشور است. اساسا، دیپلماسی جهانگردی فقط به دنبال بهره گیری از سیاست خارجی نیست بلکه می تواند به تحقق اهداف سیاست خارجی یاری کند. پس بین دیپلماسی جهانگردی و سیاست خارجی رابطه متقابل برقرار است. قطعا برقراری همکاری های علمی، آموزشی، پژوهشی و عملیاتی میان دانشگاه تهران و وزارت خانه های مربوطه جهت بالابردن مهارت، علوم و فنون، القاء تصویر برتر بین المللی درباره سیاست های داخلی و خارجی، در نیل به اهداف کشور در این زمینه موثر خواهد بود. دانشگاه تهران در راستای مسئولیت های اجتماعی خویش و نیز به منظور بین المللی کردن فعالیت های آموزش پایه در این زمینه، می تواند به محور جذب و آموزش فعالان حوزه جهانگردی تبدیل گردد. طبعا طی این راستا با یاری و مشارکت وزارت خارجه و سایر نهادهای دولتی و موسسات و شرکت های خصوصی صورت خواهد گرفت و بر دامنه و عمق آموزش های مهارتی و عملی خواهد اضافه کرد و اعتبار مضاعفی را برای مجریان و شرکت نمایندگان فراهم خواهد آورد.

با توجه به تخصصی شدن فعالیت های دیپلماتیک، امروزه علاوه بر وزارت امور خارجه، دهها سازمان و نهاد دیگر درگیر مسائل دیپلماتیک شده اند. در این راستا، وزارت امور خارجه باید از اقتدار و توان لازم برای هماهنگی فعالیت های دیپلماتیک برخوردار باشد. میزان موفقیت در ایفای این نقشِ مهم احتیاجمندِ داشتن مهارت متناسب با دیپلماسی امروز جهان است. ضرورت برگزاری دوره مهارت دیپلماسی جهانگردی نه تنها برای دیپلمات های دولتی بلکه برای کارشناسان حوزه دیپلماسی و جهانگردی، کارشناسان دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی، فعالان بخش خصوصی، کارشناسان فنی کمیسیون اتاق بازرگانی ایران و کارگزاران فعال مفید خواهد بود.

امروزه، دیپلماسی جهانگردی از اهمیت بیشتری برخوردار شده و متخصصان حوزه جهانگردی باید به خوبی آماده شوند. با توجه به ظرفیت های بالای جهانگردی در کشور، تربیت دیپلمات ها و سفرای مالی و جهانگردی کشور در زمینه های علمی و کاربردی برای سیاست گذاری ها و تصمیم گیری های بهینه ضروری به نظر می رسد. برای توسعه جهانگردی باید از توان دستگاه دیپلماسی کشور بهره برداری کرد و ضروری است این امر در ردیف اولویت های اصلی سیاست خارجی قرار گیرد. جامعه هدف و مرتبطان با حوزه جهانگردی با گذراندن دوره های مهارتی دیپلماسی جهانگردی، ضمن فراگیری استفاده درست از پتانسیل جهانگردی ایران، قادر به تدوین و اجرای راهبردهای سیاست جهانگردی خواهند بود. با توجه به مقاله مجتهدزاده و همکاران، سیاست جهانگردی، مجموعه ای از قوانین و مقررات، خطوط راهنما، اهداف ترویجی، دستوری و توسعه ای و همچنین شامل استراتژی هایی هستند که بر تصمیم های فردی و جمعی توسعه جهانگردی به صورت مستقیم تاثیرگذار بوده و فعالیت های روزانه در داخل یک مقصد براساس آن انجام می گردد (مجتهد زاده, عزتی, & مرتضایی, 2019). علاوه بر مهارت های یاد شده، شرکت نمایندگان در دوره قادر به شناسایی و آنالیز علل و عواملی خواهند بود که در ذیل به آنها اشاره می گردد:

- آنالیز علل عدم رشد کمّی ورود جهانگرد

- آنالیز عملکرد دستگاه دیپلماسی کشور در ورود جهانگرد

- آنالیز پیامدهای دیپلماسی جهانگردی

- چگونگی ارزش گذاری جهانگردی به عنوان یک صنعت

- چگونگی بهره گیری از جهانگردی در جهت ایجاد اشتغال، فقرزدایی، جلب و جذب سرمایه های داخلی و خارجی و افزایش درآمد ملی

- چگونگی بهره گیری از توان جهانگردی با کاهش تصدی گری دولت و فعال کردن بخش خصوصی

- آشنایی با عقد قرارداد و فن مذاکره با سازمان های منطقه ای و جهانی

نقش دانشگاه در توسعه و تعلیم دیپلماسی و برگزاری دوره ها

با توجه به صندلی استراتژی دیپلماسی جهانگردی در مقطع کنونی در کشور ایران، ایجاد دوره های آموزشی در دانشکده های فعال در حوزه دیپلماسی و روابط خارجی و همکاری سازمان های فعال در حوزه جهانگردی و ارتباطات سیاسی و وزارت امور خارجه برای پیشبرد اهداف آموزشی ضروری است؛ به گونه ای که زمینه آموزش مهارت های دیپلماسی ، مذاکره و علوم مرتبط متناسب را برای یک دیپلمات فراهم آورد. دانشکده مطالعات جهان در راستای عمل به وظایف آموزشی و انجام مسئولیت های اجتماعی و ایفای نقش اصلی در بین المللی کردن هرچه بیشتر دانشگاه، در این زمینه گام های بلندی برداشته است. دانشکده با برگزاری دوره های آموزشی دیپلماسیمحور و با هدف توسعه و ترویج مفهوم دیپلماسی و کاربردی کردن این مفهوم در حوزههای مختلف سیاسی، اجتماعی، مالی و بین المللی می کوشد در ترویج تعاملات مدنی و همکاری های دولتی-غیردولتی نقش موثری ایفا نماید. برگزاری دوره های (MBA و DBA) دیپلماسی، نخستین گام بلند دانشکده در این حوزه است و میتوان آن را به عنوان پلی ارتباطی میان دو حوزه نظر و عمل و تلفیقی از تجربه عینی حوزه جهانگردی و نظام فکری دانشگاهی در راستای توسعه تعاملات بین المللی دانشگاهی تلقی کرد.