آیین ماندگار ایرانیان - مجله گرافیک

بیشتر کتاب های قدیمی پایه گذاری نوروز را به جمشید نسبت داده اند. از آنجایی که می دانیم فردوسی شاهنامه را بر اساس روایت های قدیمی کتب پهلوی و کتاب خدای نامه به نظم درآورده است، درمی یابیم که از سال های خیلی قدیم نوروز را به جمشید منتسب می کردند.

در شاهنامه چنین آمده که:

به جمشید بر گوهر افشاندند/ مرا آن روز را روز نو خواندند

سر سال نو هرمز فرودین/ برآسوده از رنج، تن، دل ز کین

عظیمان به شادی بیاراستند / می و جام و رامشگران خواستند

چنین روز فرخ از آن روزگار / بمانده از آن خسروان یادگار

اما اشاره به خود نوروز در چند جای شاهنامه رخ داده است که چند نمونه را با هم مرور می کنیم:

در داستان بیژن و منیژه وقتی که خسرو از گیو می خواهد تا فروردین صبر کند که بتواند بیژن را با جام گیتی نما بیابد:

بمان تا بیاید مه فرودین/ که بفروزد اندر دنیا هور دین

بدان گه که بر گل نشاندت باد/ چو بر سر همی گل فشاندت باد

زمین چادر سبز در پوشدا / هوا بر گلان زار بخروشدا

چون نوروز فرخ فراز آمدش/ بدان جام روشن احتیاج آمدش

از زبان دارا به اسکندر درباره فرزندی که قرار است از او و روشنک متولد گردد:

بیاراید این آتش زردهشت/ بگیرد همان زند و استا به مشت

نگه دارد این فال جشن سده / همان فر نوروز و آتشکده

کند تازه آیین لهراسپی / بماند کیی دین گشتاسپی

یزدگرد به فرزندش بهرام گور اجازه ملاقات نمی داد اما در میانه برپایی جشن نوروز او توانست خدمت پدر حاضر گردد:

به ایوان همی بود خسته جگر/ ندید اندر آن سال روی پدر

مگر روز نوروز و جشن سده / که او پیش رفتی میان رده

در دوران پادشاهی قباد، او بعد از فتحی یک آتشکده آنجا بنا می نماید و آنها را به آیین زردشتی فرا می خواند:

یکی مندیا و دگر فارقین / بیاموختشان زند و بنهاد دین

نهاد اندر آن مرز آتشکده / عظیمی به نوروز و جشن سده

وقتی رستم برای بار اول اسفندیار را دید مجذوب چهره زیبای این شاهزاده پهلوان شد و یاد چهره دوست داشتنی سیاوش افتاد و در حقش دعا کرد:

همه دشمنان از تو پر بیم باد / دل بدسگالان به دونیم باد

همه ساله وقت تو پیروز باد / شبان سیه بر تو نوروز باد

بعد از پیروزی بهرام بر خاقان، قبل از آن که به آذرآبادگان برود به بازسازی آتشکده و جای نوروز می پردازد:

چو شد ساخته کار آتشکده / همان جای نوروز و جشن سده

بیامد سوی آذرآبادگان / خود و نامداران و آزادگان

در داستان یکی از نبردهای خسروپرویز آمده که:

نگه کن که خسرو بدین کارزار / گردد شاد اگر پیچد از نوبهار

گر ایدون که گویی که پیروز نیست / از آن پس ورا نیز نوروز نیست

بهرام برای گزینش اسب آزموده آنی را انتخاب می نماید که در نوروز با باد یار باشد:

بدو گفت بهرام کای نیکنام/ به نیکیت بادا همه ساله کام

من اسپ آن گزینم که اندر نشیب / بتازم نه بینم عنان از رکیب

چو با تگ چنان پایدارش کنم/ به نوروز با باد یارش کنم

خسرو پرویز در نامه ای به مرزبانان طوس بر ارزشمندی دو جشن مهرگان و سده تاکید می نماید:

دگر پیکرش افسر و چهر ما / زمین بارور گشته از مهر ما

به نوروز و مهر آن هم آراسته / دو جشن عظیم است و با خواسته

از نوروز در شاهنامه فراوان یاد شده که این موارد را به عنوان مشتی نمونه خروار مرور کردیم.

نفیسه سادات موسوی - شاعر / ضمیمه قفسه روزنامه خبرنگاران