گزارش، گزینه های پیش روی کشورهای آسیای مرکزی برای بازگرداندن شهروندان از سوریه و عراق - مجله گرافیک

به گزارش گروه بین الملل خبرنگاران، کشورهای آسیای مرکزی طی ماه های اخیر فرایند عملیاتی بازگرداندن شهروندان خود از سوریه و عراق را آغاز کرده اند. از سال 2011 و با آغاز جنگ در این مناطق، شمار زیادی از جنگجویان و تروریست ها از اقصی نقاط دنیا به این مناطق سرازیر شده و بعضا خانواده های خود را نیز به این مناطق برده و در آنجا ساکن شدند. شهروندان کشورهای آسیای مرکزی نیز که بر اساس آمارهای متفاوت شمار آنان به هزاران نفر می رسد، در این فرایند به این کشورها مهاجرت کردند.

بنا بر گزارش پایگاه های مطالعاتی بین المللی، تاکنون شهروندان 93 کشور دنیا برای جنگ به سوریه و عراق اعزام شده اند. در آسیای مرکزی نیز به گفته مقامات این کشور 1900 نفر راهی مناطق جنگی شده اند که حدود 500 تن از آن ها به هلاکت رسیده اند. با این حال شمار زیادی از این تروریست ها و خانواده های آن ها همچنان در زندان ها و یا کمپ های آوارگان در این کشورها به سر می برند. مقامات دوشنبه گفته اند 250 کودک تاجیک هم اکنون در سوریه و عراق هستند.

با این حال از سال 2014 به بعد نخستین زمزمه های بازگرداندن شهروندان این کشورها، به ویژه بچه ها و زنان به آسیای مرکزی در دستور کار عمده کشورهای منطقه قرار گرفت. تاجیکستان نخستین کشوری بود که تلاش های فعالانه ای را در این زمینه صورت داد. زبیدالله زبیدزاده، سفیر این کشور در کویت جایگاهی محوری در این زمینه ایفا کرده است. پس از آن قزاقستان نیز فرایند بازگرداندن شهروندان خود را آغاز کرد و اولین گروه را سال گذشته به کشور باز گرداندند. پس از آن، در یک عملیات سخت که شرح آن را میرضیایف در مجلس ازبکستان ارائه داد، 156 نفر از شهروندان ازبک به این کشور بازگردانده شدند و هم اکنون نیز کامل اف مدعی است در انتظار پاسخ مقامات برای بازگرداندن 65 کودک از عراق و 170 نفر از سوریه هستند. قرقیزستان نیز که در این فرایند کمی عقب تر از سه کشور دیگر بود، به تازگی اعلام کرده قرار است اولین گروه قرقیزها را به بیشکک باز گرداند. با این حال هنوز خبری از ترکمنستان در این زمینه نیست.

نکته مهم و قابل توجه حمایت های بین المللی و همکاری های امنیتی با این کشورها در زمینه بازگرداندن شهروندان است. طبیعتا جمهوری های آسیای مرکزی از سطح محدودی از روابط و منابع و نیز پتانسیل های امنیتی برای انجام چنین عملیات سیاسی، حقوقی و امنیتی پیچیده ای برخوردار هستند. لذا، این فرایندها عمدتا با کمک های خارجی صورت می گیرد. در این راستا، ذیلا به اختصار مهم ترین گزینه های همکاری با این کشورها را بررسی می کنیم.

1. روسیه

روسیه اصلی ترین شریک امنیتی کشورهای آسیای مرکزی است که از قضا از نفوذ و مشارکت قابل توجهی در حوزه امنیتی و اطلاعاتی در مناطق جنگی، به ویژه سوریه برخوردار است. اگرچه کمتر به آن اشاره شده، لکن پیش بینی می شود روس ها مهم ترین و اصلی ترین تسهیل گر مذاکرات با دولت سوریه در این فرایند باشند. با این حال به نظر می رسد برخی اختلاف نظرها در مسائل جانبی مربوط به این شهروندان و محدودیت های میدانی و عملیاتی روسیه، موجب شده جمهوری های آسیای مرکزی تا علاوه بر مسکو، به فکر آلترناتیوهای دیگر نیز باشند.

2. ایالات متحده

آمریکایی ها به جهت دسترسی و روابط عملیاتی و اطلاعاتی با گروه های اپوزوسیون، معارضه و حتی گروه های تروریستی می توانند بخش دیگری از نیازهای کشورهای آسیای مرکزی را برطرف کنند. به عنوان مثال، بخشی از مذاکرات قزاق ها در سوریه با نیروهای ارتش آزاد صورت گرفت که به واسطه میانجی گری ایالات متحده بود. از سوی دیگر، در زمینه روابط با کردها نیز آمریکایی ها دسترسی هایی را می توانند در اختیار کشورهای آسیای مرکزی قرار دهند. در کنار این موارد، ایالات متحده با نفوذ گسترده ای که در سازمان های بین المللی دارد، می تواند بخشی از منابع مالی مورد نیاز برای بازگرداندن و بازآموزی این افراد جهت ورود به جامعه را فراهم کند. در مورد قرقیزستان مشخصا اعلام شد که هزینه پرواز به بیشکک از طریق سازمان های بین الملی تهیه شده است. علاوه بر این، کشورهای آسیای مرکزی در حوزه تبلیغاتی و برندینگ خود حساب ویژه ای بر روی ایالات متحده باز کرده اند. نمونه ای از این را طی روزهای گذشته با تمجید آمریکایی ها از دولت های اقتدارگرای منطقه در این فرایند، نشان داده اند.

3. ترکیه

ترکیه اگرچه شاید نقشی کلیدی در لایه های سیاسی و امنیتی موضوع نداشته باشد، اما به عنوان یک کشور پل در این فرایند در نظر گرفته می شود. بخش مهمی از مذاکرات در ترکیه اجرا شده است. شماری از امکانات، به عنوان مثال اتوبوس برای جابجایی این شهروندان از سوریه نیز به واسطه همکاری ترک ها اجرا شده. علاوه بر این، ترکیه نیز نفوذ قابل توجهی در میان گروه های معارضه سوری، به ویژه ارتش آزاد دارد.

4. گزینه بالقوه جمهوری اسلامی ایران

اگرچه شاید روی کاغذ جمهوری اسلامی ایران بیشترین ظرفیت بالقوه را در این زمینه در اختیار دارد، اما تاکنون کشورهای آسیای مرکزی کمتر به سراغ این گزینه آمده اند. در مورد کشور عراق به ویژه تهران می تواند نقش به سزایی ایفا کند. بسکمک از زندان ها و کمپ های آوارگان عراق در اختیار گروه های مردمی نظیر حشدالشعبی هستند. دستیابی به داده های عملیاتی در عراق نیز به واسطه این گروه ها مقدور است که ارتباطات مناسبی با جمهوری اسلامی دارد. از سوی دیگر در سوریه نیز اشراف عملیاتی و میدانی جمهوری اسلامی ایران در حوزه ها و مناطقی خاص قابل توجه است. برای عراق نیز جهت جمهوری اسلامی ایران یک جهت عملیاتی امن و راهگشا به عنوان یک کشور پل محسوب می شود. با این حال بنا به عواملی که می تواند عمدم تمایل دو طرف باشد، تهران مشارکت اعلام شده ای در این فرایند نداشته است.